อาชีพในสายดนตรีประกอบภาพยนตร์

เรียนดนตรีไปทำอะไรได้บ้างนะ!?

จริงๆ แล้วอาชีพในสายดนตรีมีมากมายหลากหลายเลยล่ะ ไม่ว่าจะเป็นนักดนตรี นักร้อง คุณครูสอนดนตรี วาทยากร นักแต่งเพลง นักเขียนเนื้อเพลง หรือถ้าจะเป็นสายงานทางด้านเทคนิคต่างๆ อย่าง Sound Engineer หรือช่างซ่อมเครื่องดนตรีก็ยังได้

วันนี้เลยอยากชวนทุกคนมาทำความรู้จักอาชีพทางดนตรีในสายดนตรีประกอบภาพยนตร์กันบ้าง ซึ่งจะขอยกตัวอย่างการทำงานในอุตสาหกรรมภาพยนตร์ต่างประเทศ เพราะในต่างประเทศมีการทำงานในสเกลที่ใหญ่จนเป็นอุตสาหกรรม นั่นแสดงให้เห็นว่า วิธีการจัดการและขั้นตอนการทำงานจำเป็นต้องมีความเป็นระบบระเบียบ เพื่อให้การทำงานมีความรวดเร็วและมีประสิทธิภาพ ดังนั้นมันจึงเป็นบรรทัดฐานที่ดีสำหรับการทำงานดนตรีประกอบสื่อทุกประเภทเลย 

Film Composer – นักประพันธ์ดนตรีประกอบภาพยนตร์ 

เรียกกันง่ายๆ ว่าคนแต่งเพลงประกอบก็แล้วกัน ตำแหน่งนี้ถือเป็นตำแหน่งแรกที่จะสร้างเสียงดนตรีให้กับภาพยนตร์แต่ละเรื่องกันเลยทีเดียว หน้าที่หลักก็คือแต่งเพลงประกอบหรือที่เรียกกันว่า อันเดอร์สกอร์ (Underscore) ให้กับภาพยนตร์ ซึ่งในต่างประเทศคนแต่งเพลงประกอบจะรวมไปถึงการแต่งเพลงประกอบสื่อโทรทัศน์ หรือสื่อที่มีภาพเคลื่อนไหวต่างๆ ด้วย นอกจากหน้าที่ของเพลงประกอบจะถูกใช้เพื่อแสดงอารมณ์ ความรู้สึก หรือสถานการณ์ต่างๆ ในภาพยนตร์นั้นๆ แล้ว จะเห็นได้ว่าเพลงประกอบภาพยนตร์ก็สามารถนำมาใช้ฟังเพื่อความบันเทิงก็ได้เช่นเดียวกัน

Film Arranger (Adaptor) – นักเรียบเรียงดนตรี 

มาถึงอีกตำแหน่งที่เรียกว่า Film Arranger กันดีกว่า หน้าที่ก็คือการเรียบเรียงดนตรี ที่เน้นไปที่การสร้างสรรค์แนวดนตรี เริ่มจากการเลือกแนวเพลงที่จะเรียบเรียง โครงสร้างของเพลง ความเร็ว คัดเลือกนักร้อง เลือกประเภทของเครื่องดนตรี โดยทำให้เพลงนั้นๆ เป็นไปตามเป้าหมายหรือจุดประสงค์ของคนแต่งเพลง Film Arranger จะเรียบเรียงเสียงดนตรีเพื่อให้เพลงมีความสมบูรณ์โดยการสร้างสรรค์เพลงให้ออกมาเป็นเพลงที่จับต้องได้ เพลงที่จะต้องเรียบเรียงบางครั้งก็มีแค่ทำนองกับคอร์ด คนแต่งเพลงอาจอธิบายแนวเพลงที่อยากได้เพื่อเป็นแนวทางให้ Arranger เรียบเรียงเพลงไปในทิศทางที่ต้องการ หลังจากนั้น Arranger จะต้องมาคิดรายละเอียดทั้งหมดในเพลง เช่น จะต้องมีอินโทรมั้ย ท่อนเพลงต้องเป็นอย่างไร ใช้เครื่องดนตรีแบบไหนถึงจะเหมาะสมกับเพลงแนวนั้นๆ เป็นต้น ในส่วนของการเรียบเรียงนี้ ผู้เรียบเรียงสามารถใส่ความคิดสร้างสรรค์ลงไปในเพลงที่เรียบเรียงได้อีกด้วย

Orchestrator – นักเรียบเรียง (เครื่อง) ดนตรี

Orchestrator ก็คือนักเรียบเรียง (เครื่อง) ดนตรีที่มีหน้าที่ในการเขียนสกอร์ให้กับคนแต่งเพลง เป็นผู้สร้างสีสันและทำให้เพลงมีความสมบูรณ์เพื่อเติมเต็มอารมณ์ความรู้สึกของภาพยนตร์แต่ละเรื่องหลังจากที่คนแต่งเพลงเขียนเพลงเป็นโน้ตฉบับย่อ (Condensed Score) เสร็จแล้ว  ก็จะโยนโน้ตเพลงมาให้ Orchestrator เพื่อทำให้กลายเป็นเพลงฉบับเต็ม (Full Score) ที่มีเครื่องดนตรีครบครัน ทั้งเครื่องดนตรีในวงออร์เคสตร้า เครื่องดนตรีป๊อบ หรือแจ๊ส ตามแนวคิดหลักของคนแต่งเพลง โดยจะต้องใช้ความรู้ความสามารถเกี่ยวกับเครื่องดนตรีต่างๆ เช่น สีสันของเครื่องดนตรี (Timbre) ระยะเสียงของเครื่องดนตรี (Range) หรือความรู้เรื่องการบันทึกโน้ต (Notation) มาทำให้เพลงมีความสมบูรณ์ 

Orchestrator จะต้องจินตนาการว่าเสียงเครื่องดนตรีอะไรเหมาะกับเพลงนี้ เครื่องไหนควรจะเล่นเป็นทำนองหลัก แล้วจะมีการประสานเสียงด้วยเครื่องดนตรีอะไรถึงจะเข้ากับอารมณ์ของเพลง เป็นต้น ในบางครั้ง Orchestrator อาจจะต้องเป็นวาทยากรจำเป็นอีกด้วย

Programmer (Sequencing) – นักเขียนโปรแกรมดนตรี

นักเขียนโปรแกรมในที่นี้ ไม่ใช่คนคิดค้นโปรแกรมหรือนักเขียนโปรแกรมคอมพิวเตอร์อย่างที่เราคิดไว้นะ แต่หมายถึงคนที่คอยใช้โปรแกรมดนตรีในการช่วยให้งานนั้นๆ ลื่นไหล มีหน้าที่ทำให้โน้ตเพลงที่คนแต่งเพลงเขียนไว้ในกระดาษ มีชีวิตขึ้นมา จนเป็นเพลงที่สามารถฟังได้ ผ่านโปรแกรมเขียนเพลงที่ใช้กันทั่วไป ได้แก่ Logic, Cubase, Digital Performer และ Protools เป็นต้น

ในบางครั้งก่อนมีการบันทึกเสียงจริง ถ้าผู้กำกับหรือคนแต่งเพลงอยากได้ยินเสียงเพลงทั้งหมดโดยภาพรวม นักเขียนโปรแกรมดนตรีก็ต้องทำเพลงผ่านโปรแกรมมาให้ฟังเป็นตัวอย่างก่อน ซึ่งถือเป็นการลดค่าใช้จ่ายในการจ้างวงออร์เคสตร้าทั้งวงมาเล่นให้ฟังก่อน การที่ได้ยินเสียงก่อนการบันทึกเสียงจริงก็ช่วยให้เราสามารถตรวจเช็คความถูกต้องก่อนนำไปบันทึกเสียงจริง

Copyist (Music Preparation) – ผู้คัดลอกต้นฉบับ

หลังจากที่ Orchestrator เรียบเรียงเครื่องดนตรีเสร็จแล้ว โน้ตเพลงทั้งหมดจะถูกส่งต่อมาที่ผู้คัดลอกต้นฉบับ ซึ่งมีหน้าที่พิมพ์โน้ตและแจกแจงโน้ตต่างๆ ให้แต่ละเครื่องดนตรี เพื่อส่งต่อไปให้นักดนตรีในการซ้อมและบันทึกเสียง ผู้ที่จะทำหน้าที่นี้ได้ต้องมีความรู้เกี่ยวกับการบันทึกโน้ต (Notation) ในหลากหลายรูปแบบ มีความแม่นยำในเรื่องทฤษฎีดนตรี เข้าใจการเปลี่ยนระดับเสียงของเครื่องดนตรี (Transposition) รวมถึงต้องเป็นคนที่มีความละเอียดรอบคอบในการทำงานอย่างมากเลยทีเดียว

อาจารย์ดำริห์ บรรณวิทยกิจ
อาจารย์ประจำคณะดุริยางคศาสตร์ มหาวิทยาลัยศิลปากร
นักประพันธ์เพลง ผู้อำนวยเพลงละครเวทีมากมาย
เช่น คู่กรรม The Musical (2005) แม่นาก The Musical (2008)

Film Conductor – ผู้ควบคุมวง (วาทยากร)

ผู้ควบคุมวง จะต้องเตรียมวงออร์เคสตร้าหรือวงดนตรีที่ดีเพื่อให้ได้การบันทึกเสียงที่ดีที่สุด รวมถึงการเตรียมนักดนตรีสำหรับซ้อมและการเป็นวาทยากรในวงด้วย ผู้ควบคุมวงจะต้องมีความรู้ความสามารถในหลายๆ เรื่อง ไม่ว่าจะเป็นความรู้เรื่องเครื่องดนตรีในระดับดีมาก การอ่านโน้ตที่คล่องแคล่ว สามารถเข้ากับคนได้ดี มีความเป็นผู้นำ โดยเฉพาะอย่างยิ่งการสื่อสารกับเพื่อนร่วมงาน อย่างคนแต่งเพลง นักดนตรี คนตัดต่อดนตรี นักเรียบเรียงดนตรี เป็นต้น

Music Editor – คนตัดต่อดนตรี

หลักๆ แล้วคนตัดต่อดนตรีถือเป็นอีกหนึ่งตำแหน่งที่สำคัญในการทำเพลงประกอบภาพยนตร์ เพราะคนตัดต่อดนตรีจะแทรกตัวอยู่ในทุกๆ ขั้นตอนของการทำงาน ตั้งแต่จดบันทึกสิ่งที่ผู้กำกับและคนแต่งเพลงพูดคุยกันอย่างละเอียดในขั้นตอน Spotting Session ต้องรู้ว่าคิวไหนเป็นอย่างไร เพลงตรงไหน เข้า-ออกอย่างไร ดูว่าในแต่ละคิว มีความยาวเท่าไร อีกทั้งยังต้องตัดต่อเสียงดนตรีให้ตรงกับภาพ ในกรณีที่ภาพมีการตัดต่อในขั้นตอนที่ไม่สามารถจะกลับไปแก้ไขเพลงประกอบที่ทำเสร็จแล้วได้ คนตัดต่อดนตรีจำเป็นจำต้องมีไหวพริบและมีความรู้ความเข้าใจในดนตรีเป็นอย่างดี เช่น ต้องรู้ว่าการตัดต่อดนตรีในฉากนั้นๆ จะไม่ทำให้ภาพรวมของภาพยนตร์ติดขัด เพลงที่ต้องตัดต่อจะต้องเพิ่มหรือลดลงกี่ห้องเพลง เพื่อให้เข้ากับภาพที่ถูกตัดต่อใหม่ เป็นต้น หน้าที่นี้เปรียบเหมือนมือขวาคนสำคัญของคนแต่งเพลงเลยทีเดียว

Music Supervisor (Theme Specialist: TV/Film) – ผู้ควบคุมดนตรี

ผู้ควบคุมดนตรีมีหน้าที่ดูแลเรื่องดนตรีทั้งหมดที่มีส่วนเกี่ยวข้องในภาพยนตร์ เช่น การดูแลเรื่องลิขสิทธ์ิของเพลงป๊อบที่ถูกนำมาใช้เป็นเพลงหลักของเนื้อเรื่องหรือเพลงประกอบฉากที่อยู่ในภาพยนตร์ (Source Music) อย่างฉากที่พระเอกนางเอกเจอกันในร้านอาหารและมีเพลงคลอเป็นพื้นหลัง เป็นต้น นอกจากนี้ผู้ควบคุมดนตรีก็ยังมีหน้าที่เลือกเพลงประกอบต่างๆ ให้เหมาะสมกับเนื้อเรื่องหรือสถานการณ์ในภาพยนตร์ ให้คำปรึกษาทางดนตรี รวมถึงว่าจ้างคนทำเพลงประกอบภาพยนตร์ด้วย

Contractor – ผู้ทำสัญญา

หน้าที่หลักก็คือทำสัญญาต่างๆ ไม่ว่าจะเป็นการว่าจ้างนักดนตรี เขียนสัญญาจ้าง จัดสรรงบประมาณในการจ้างงานทั้งหมดในโปรดักชั่น

บอกเลยว่าอาชีพในสายดนตรีและเสียงสำหรับภาพยนตร์ยังมีอีกเยอะเลย ทั้ง Sound Designer, ADR Editor, Dialogue Editor, Sound Effects Editor, Sound Recordist และ Foley Artist เวลาดูหนังจบ ลองฟังเพลงเพราะๆ จาก End Credits พร้อมกับดูสายอาชีพทางเสียงอื่นๆ กันได้นะ 🙂 

โดย: สรัญรัตน์ แสงชัย